27 de Mayo de 1812 Mana Qunqanapaq
Kay sumaq qhillqaykamayuq (escritor), mit’awa qhillqari (periodista) kikillantaq, Wilson García Mérida, uqharin chunka kinsayuq (15) warmi willkasta (heroínas), rikuspa José Macedonio Urquidi qhilqisqanta, chay warmis kankuman: Manuela Gandarillas, Manuela Rodríguez de Arze, Manuela Saavedra de Ferrufino, Rosa Soto, Gandarillaspata allchhin (nieto), chaymantataq qhillqirin Nataniel Aguirre, “Juan de la Rosa” jawariy qhillqapi (novela), Juana Ascuí, Lucía Ascuí, Lucía Alcócer León de Chinchilla, María Isabel Pardo de Vargas, María Teresa Bustos de Salamanca y Lemoine, María del Rosario Saravia de Lanza, María Pascuala Oropesa, Luisa Saavedra de Claure, Mercedes Tapia, Parrilla wayqe kunaspis.
Tapurikuna, ch’uwanchasqachu kay Josefa Manuela Gandarillasmanta, maqanakurqachu Coronillapi? Muskhuyninchu (sueño) Nataniel Aguirreqpata?
Esteban Arzeqpata warmin Manuela Rodríguez de Arze, maqanakurqachu Coronillapi? Chaytapis sumaq qhawarina.
Chay sutismanta rimaspari, tiyanku kinsa runakhipuchis (historiadores), Jaime De La Fuente, Edmundo Arze, chaymanta Itala de Mamán ima, paykunaqa thukinku (dudan), chayraykutaq Qhuchapampa maqanakusqanmantari watiqmanta yachaqaychina (estudiar), sumaq llimphuchanapaq.
Imayna karqari kay Coronilla maqanakuri?
Tiyarqa uq wallawisa (soldado), Francisco Turpín, Coronillamanta ñawpi (testigo), paytaq qhilqirqa jinamanta:
Chayrayku yuyaririsun kay Francisco Turpínta, pichus Belgranuman willan kay maqanakumanta: “Kay Realistas sutiyuq tawa chirumanta (lados) ch’antanku (atacan), wañuchispa warmista, kharistawan ima, kay San Sebastián urqupi. Chaymanta jawarqanku watiqmanta tantarikuy kitingas (patriotas), Plaza chawpipi, manaña atintuchu, imaraykuchus Goyeneche khapatana uywaswan (caballería) qhatiykachan (persigue). Chaymanta kay atipaqkuna, suwanku wasispi, kananku (queman) tukuy tarpunasta”.
Chay yachaspa kay jatun runa Manuel Belgrano nirillantaq: “Jaillinka (gloria) Qhuchabambinuspaq, jawachinkutaq sinchi kay ninwan (valor), kay musuq yumakuspaq (nuevas generaciones) ni mayk’aq qunqanankupaq”.
“Paykuna yachachinku wañuna wañuna kama”. Chayrakutaq, kay Belgranuqa sapa ch’isi, tapuriq tuqpanta (tropas) jinamanta: ¿Kaypichu kanku Qhuchapampamanta Warmis?.
Kutichinkutaq nispa: “Jaillinka tata Inti (Gloria a Dios), tukuy warmis wañunku llajtanrayku, sumaycha (honor) pampapi”.
Kikillantataq, yuyaririsun kay Alicia Terán de Dick, pay sumaq arawiku (poeta), rimarin warmismanta, nintaq: Warmi, llank’aq warmi |Juch’uy kaspa jatun kanki | Llank’aypi paqarimunki |Llank’aypitaq tukukunki.
(*) El autor es historiador y tradicionalista.